Ο Πασχάλης Κιτρομηλίδης ολοκλήρωσε τον δεύτερο κύκλο μαθημάτων του Ανοικτού Πανεπιστημίου της Πολιτιστικής Εταιρείας για την περίοδο 2018-2019. Ο Ομότιμος Καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο Πανεπιστήμιο Αθηνών πραγματοποίησε μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα ομιλία με τίτλο ‘‘Διαφωτισμός , Ευρωπαϊκός και Νεοελληνικός’’, κρατώντας αμείωτο το ενδιαφέρον του ακροατηρίου για τρεις ώρες.
Αυτός ο κύκλος των μαθημάτων με τίτλο «Η Θεσσαλονίκη στη διαχρονία, Ύλη και Ιδέες: οικονομία, τέχνη, πολεοδομία, ιδεολογία» είχε στο επίκεντρό του τη Θεσσαλονίκη και την αποτύπωση της εξέλιξης των ιδεών σε υλικό επίπεδο, όπως σε αυτό στην οικονομία, στην πολεοδομία, στην αρχιτεκτονική και στην τέχνη.
Ο κ. Κιτρομηλίδης αναφέρθηκε αρχικά στη Νεωτερικότητα, την ιστορική περίοδο από την εποχή του Διαφωτισμού ως το τέλος του 20ού αιώνα. Σημαντικό χαρακτηριστικό της περιόδου αυτής είναι η εκκοσμίκευση της σκέψης, η διαδικασία μετατροπής μιας κοινωνίας στηριγμένης σε μεγάλο βαθμό σε συγκεκριμένες θρησκευτικές αξίες και κανόνες, σε μια κοινωνία θεμελιωμένη σε κοσμικές αξίες και θεσμούς. Κατά την περίοδο του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού υπήρξε και αναπροσανατολισμός της ευρωπαϊκής παιδείας. Σημαντικό ρόλο έπαιξε το Πανεπιστήμιο της Πάντοβα, όπου εξαιτίας της αντι-παπικής πολιτικής λαμβάνει χώρα μια επανάσταση των επιστημών.
Στη συνέχεια, έγινε λόγος για την ανάρτηση των 95 θέσεων του Λούθηρου, οι οποίες γράφτηκαν εξαιτίας της πρακτικής των συγχωροχαρτίων. Πρόκειται ουσιαστικά για μία κριτική κατά του κλήρου, ακολουθεί η διάσπαση της εκκλησίας της Δύσης και η θεμελίωση της πνευματικής αυτονομίας κάθε ατόμου. Ο ομιλητής δεν παρέλειψε να αναφερθεί στους σημαντικότερους εκφραστές του Διαφωτισμού που είναι μεταξύ άλλων ο Βολταίρος, ο Μοντεσκιέ, ο Τζων Λοκ και στα θεμέλια του Διαφωτισμού, την κριτική και αμφισβήτηση, την ατομική κρίση, τη διεκδίκηση πολιτικής και οικονομικής ελευθερίας στην Ευρώπη.
Στο δεύτερο μέρος της ομιλίας του, ο κ. Κιτρομηλίδης μίλησε για την πολιτική σκέψη του Νεοελληνικού Διαφωτισμού. Χαρακτηριστικά γνωρίσματα του Νεοελληνικού Διαφωτισμού είναι η στροφή προς τα ευρωπαϊκά γράμματα, η εκκοσμίκευση της γνώσης, η προσπάθεια αποδέσμευσης από τη θρησκεία. Η πρώτη φάση, τα σημάδια ενός πρώιμου Διαφωτισμού, ανιχνεύονται στο φαναριώτικο περιβάλλον των παραδουνάβιων Ηγεμονιών, με κύριο εκφραστή τον Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο.
Σημαντικοί εκπρόσωποι είναι ο Ευγένιος Βούλγαρης, ο Δημήτριος Καταρτζής και ο Ιώσηπος Μοισιόδαξ· έντονη είναι και η απήχηση της Γαλλικής Επανάστασης. Η κορύφωση του Διαφωτισμού, συμπίπτει με την προεπαναστατική εικοσαετία· εδώ σημαντική είναι η συμβολή του Κοραή, ο οποίος οραματίζεται το μέλλον μιας ελεύθερης Ελλάδας, με την παιδεία να βασίζεται στα πρότυπα του Διαφωτισμού.
