Β΄Κύκλος Διαλέξεων Ανοικτού Πανεπιστημίου – Η Οικονομική ζωή στη Θεσσαλονίκη 18ος-20ος αιώνας
Με επιτυχία πραγματοποιήθηκε η πρώτη διάλεξη του Β’ Κύκλου του Ανοικτού Πανεπιστημίου της Πολιτιστικής Εταιρείας, το Σάββατο 3 Νοεμβρίου, με τίτλο “Η οικονομική ζωή στη Θεσσαλονίκη, 18ος – 20ός αιώνας: Η επιχειρηματικότητα στη Θεσσαλονίκη, από τον 18ο έως τον 20ό αιώνα. Ιστορία των επιχειρήσεων και των οικονομικών θεσμών ” στο Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού.
Αυτός ο κύκλος των μαθημάτων με τίτλο «Η Θεσσαλονίκη στη διαχρονία, Ύλη και Ιδέες: οικονομία, τέχνη πολεοδομία, ιδεολογία» έχει στο επίκεντρό του τη Θεσσαλονίκη και την αποτύπωση της εξέλιξης των ιδεών σε υλικό επίπεδο, όπως σε αυτό της οικονομίας, της πολεοδομίας, της αρχιτεκτονικής.
Ο πρώτος ομιλητής του Ανοικτού Πανεπιστημίου, ο ιστορικός και συγγραφέας Ευάγγελος Χεκίμογλου, κράτησε αμείωτο το ενδιαφέρον του ακροατηρίου για τέσσερις ώρες, παρουσιάζοντας ένα πανόραμα της οικονομικής ζωής της Θεσσαλονίκης τα τελευταία πεντακόσια χρόνια.
Ο Ευάγγελος Χεκίμογλου κατά την ομιλία του
Η παρουσίαση του κ. Χεκίμογλου ξεκίνησε από την άλωση της Θεσσαλονίκης από τους Οθωμανούς το 1430. Οι οικονομικές διαστάσεις της σχετίζονται, όπως τόνισε ο ομιλητής, με τη διαμόρφωση της περιουσίας της εποχής αυτής, που δεν ήταν άλλη από τους ανθρώπους και τη γη: οι άνθρωποι ανήκαν στους στρατιώτες και η γη στον σουλτάνο. Στις επόμενες δεκαετίες μετά την άλωση, κομμάτια γης άρχισαν να εκχωρούνται από τον σουλτάνο σε αξιωματούχους της αυλής. Αυτά τα οικόπεδα μετατράπηκαν σε βακούφια, δηλαδή εντάχθηκαν σε θρησκευτικά ιδρύματα και ήταν αναπαλλοτρίωτα. Το 80% της καταγεγραμμένης περιοχής της κεντρικής Θεσσαλονίκης έφτασε να ανήκει σε 72 βακούφια. Παράλληλα διαμορφώθηκε και ένας τύπος πλήρους ιδιοκτησίας, από εκχώρηση οικοπέδων σε μουσουλμάνους στο πλαίσιο του υποχρεωτικού εποικισμού. Έτσι, στα βόρεια υπήρχαν τα οικόπεδα που ανήκαν στους μουσουλμάνους και στα νότια τα βακούφια που ανήκαν στον θεό. Όλα αυτά είχαν μια άμεση επίδραση στην οικονομική δραστηριότητα της πόλης, ακριβώς επειδή στον συγκεκριμένο τύπο ιδιοκτησίας η γη δεν αποτελούσε εμπόρευμα.
Τον 19ο αιώνα τα δεδομένα αλλάζουν, καθώς επέρχεται η παρακμή του συντεχνιακού συστήματος, που στο μεταξύ έχει ιδιαίτερα αναπτυχθεί (συντεχνίες γουναράδων, υφασματάδων, καθώς και εμπόριο κυρίως καπνού, βαμβακιού και σιτηρών) στο οποίο είχε στηριχθεί έως τότε η ανάπτυξη της οικονομίας της Θεσσαλονίκης.
Ο Πρόεδρος της Πολιτιστικής Εταιρείας Σταύρος Ανδρεάδης, χαιρετίζει την έναρξη του Β΄Κύκλου του Ανοικτού Πανεπιστημίου της Πολιτιστικής Εταιρείας.
Στα τέλη του 19ου αιώνα αναπτύσσονται πλέον εμπορικές επιχειρήσεις που δουλεύουν με το εξωτερικό. Σε αυτό συνέβαλε η ανάπτυξη του σιδηροδρομικού δικτύου και η κατασκευή του λιμανιού. Άμεση συνέπεια ήταν η ανάπτυξη του επαγγέλματος των παραγγελιοδόχων, οι οποίοι έγιναν τόσοι που έφτασαν να επηρεάζουν ακόμη και τις εκλογές της ελληνικής κοινότητας.
Η παραπάνω κατάσταση αλλάζει από τις αρχές του 20ου αιώνα, οπότε η Θεσσαλονίκη γίνεται μια άλλη πόλη, αφενός λόγω της αλλαγής της πληθυσμιακής της σύνθεσης – οι 15.000 πατριαρχικοί χριστιανοί του 1904 γίνονται 180.000 το 1928 και η μουσουλμανική κοινότητα εξαφανίζεται – και αφετέρου λόγω της ένταξης της πόλης στο ελληνικό κράτος, που είχε ως αποτέλεσμα να μεταβληθεί -και με οικονομικούς όρους- η γεωγραφική θέση μέσα στην οποία πλέον κινούνταν, απευθυνόμενη σε εγχώριες αγορές. Νέες εξελίξεις στην οικονομική ζωή της πόλης τέλος, συντελούνται με το Β΄Παγκόσμιο Πόλεμο, την Κατοχή και τον αφανισμό του εβραϊκού στοιχείου της πόλης που αποτελούσε ισχυρό πυλώνα της οικονομικής της ζωής.
Με επιτυχία πραγματοποιήθηκε και η δεύτερη διάλεξη του Β’ Κύκλου του Ανοικτού Πανεπιστημίου της Πολιτιστικής Εταιρείας, το Σάββατο 12 Ιανουαρίου, με τίτλο: ‘’Μοντέρνα και Σύγχρονη Τέχνη στη Θεσσαλονίκη. Συλλογές και Δυναμική’’ στο Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού.
Αυτός ο κύκλος των μαθημάτων με τίτλο «Η Θεσσαλονίκη στη διαχρονία, Ύλη και Ιδέες: οικονομία, τέχνη πολεοδομία, ιδεολογία» έχει στο επίκεντρό του τη Θεσσαλονίκη και την αποτύπωση της εξέλιξης των ιδεών για τον κύκλο σε υλικό επίπεδο, όπως σε αυτό στην οικονομία, στην πολεοδομία, στην αρχιτεκτονική και στην τέχνη.
Η δεύτερη ομιλήτρια του Ανοικτού Πανεπιστημίου, υπηρεσιακή γενική διευθύντρια του Μητροπολιτικού Οργανισμού Μουσείων Εικαστικών Τεχνών Θεσσαλονίκης (ΜΟΜus) και Καλλιτεχνική Διευθύντρια του ΜΟΜus – Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης – Συλλογή Κωστάκη, Μαρία Τσαντσάνογλου, κέντρισε το ενδιαφέρον του ακροατηρίου παρουσιάζοντας διάφορες πτυχές Μοντέρνας και Σύγχρονης τέχνης, εστιάζοντας σε ποικίλες συλλογές που φιλοξενούνται στη Θεσσαλονίκη.
Η κ. Τσαντσάνογλου ξεκίνησε τη διάλεξή της αρχικά παρουσιάζοντας τις Συλλογές Σύγχρονης Τέχνης του Μακεδονικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης. Ενδεικτικά, σε αυτές, περιλαμβάνονται έργα από τη συλλογή Αλέξανδρου Ιόλα, Αλέξανδρου Ξύδη, Δημήτρη Μεϊμάρογλου, Καρόλου Τσίζεκ, Γίωργου Απέργη και Μάγδας Κοτζιά. Εν συνεχεία, παρουσιάστηκαν οι Συλλογές Σύγχρονης Τέχνης του Κρατικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης και η ομιλήτρια δεν παρέλειψε να παρουσιάσει ενδιαφέρουσες πτυχές, καλλιτεχνικές λεπτομέρειες και την ιστορία του κάθε έργου.
Ακόμη, ιδιαίτερη μνεία έγινε για τον συλλέκτη Γιώργο Κωστάκη και τη συλλογή ρωσικής πρωτοπορίας του Κρατικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης. Το διαμέρισμα του Γιώργου Κωστάκη στη Μόσχα ήταν στις δεκαετίες 1960 και 1970 άμεσα συνδεδεμένο με την απαγορευμένη τέχνη της πρωτοπορίας και λειτουργούσε σαν ένα ανεπίσημο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης. Το 1998 το Υπουργείο Πολιτισμού της Ελλάδας πήρε τη γενναία απόφαση να αγοράσει το τμήμα της συλλογής Κωστάκη που ο συλλέκτης, με την άδεια των σοβιετικών αρχών, είχε πάρει μαζί του το 1977, όταν και αποφάσισε να εγκατασταθεί στην Ελλάδα.
Επίσης, αναφορά έγινε στο Μουσείο Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης, που βρίσκεται στο λιμάνι. Η ομιλήτρια επέλεξε να δείξει στο ακροατήριο ορισμένες εικόνες από σύγχρονες ελληνικές, αλλά και ξένες συλλογές φωτογραφίας. Φυσικά, η κ.Τσαντάνογλου μίλησε και για τη δημιουργία του Μητροπολιτικού Οργανισμού Μουσείων Εικαστικών Τεχνών Θεσσαλονίκης (MOMus) και τόνισε τη σημασία του στη μεγαλύτερη και πιο ποιοτική ανάδειξη των συλλογών και έργων τέχνης. Τέλος, δεv θα μπορούσαν να παραλειφθούν από τη διάλεξη και άλλες συλλογές, όπως αυτές που φιλοξενούνται στο Τελλόγλειο Ίδρυμα Τεχνών, στη Δημοτική Πινακοθήκη, στο Μουσείο Κινηματογράφου, στην Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών, οι οποίες μαζί με όλες τις προαναφερθείσες συμβάλλουν ουσιαστικά στη διαμόρφωση μιας ισχυρής ταυτότητας σύγχρονου πολιτισμού στη Θεσσαλονίκη.
Ιδιαίτερη επιτυχία γνώρισε και η τρίτη διάλεξη του Β’ Κύκλου του Ανοικτού Πανεπιστημίου της Πολιτιστικής Εταιρείας, το Σάββατο 2 Φεβρουαρίου, με τίτλο: ‘’Η Πανεπιστημιούπολη του ΑΠΘ ως νησίδα αστικού εκσυγχρονισμού’’ στο Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού.
Αυτός ο κύκλος των μαθημάτων με τίτλο «Η Θεσσαλονίκη στη διαχρονία, Ύλη και Ιδέες: οικονομία, τέχνη πολεοδομία, ιδεολογία» έχει στο επίκεντρό του τη Θεσσαλονίκη και την αποτύπωση της εξέλιξης των ιδεών για τον κύκλο σε υλικό επίπεδο, όπως σε αυτό στην οικονομία, στην πολεοδομία, στην αρχιτεκτονική και στην τέχνη.
Ο τρίτος ομιλητής του Ανοικτού Πανεπιστημίου, καθηγητής αρχιτεκτονικού και αστικού σχεδιασμού στο τμήμα Αρχιτεκτόνων της Π.Σ. Α.Π.Θ. και διευθυντής στο μεταπτυχιακό πρόγραμμα Περιβαλλοντικού Αρχιτεκτονικού και Αστικού Σχεδιασμού, Νίκος Καλογήρου, πραγματοποίησε μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα παρουσίαση με σκοπό την ανάδειξη της μοναδικότητας της πανεπιστημιούπολης του Α.Π.Θ. ως νησίδας μοντέρνας αστικής και αρχιτεκτονικής σύνθεσης.
Ο κ. Καλογήρου αναφέρθηκε αρχικά στην έκθεση «ΠανεπιστημιούΠΟΛΗ ΑΠΘ», η οποία παρουσιάζει την εξέλιξη των κτιριακών εγκαταστάσεων της πανεπιστημιούπολης του ΑΠΘ. Αμέσως μετά έδωσε ορισμένες γενικές πληροφορίες για το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, όπως ότι αποτελεί σήμερα το μεγαλύτερο ανώτατο εκπαιδευτικό ίδρυμα της Ελλάδας με 41 τμήματα.
Στη συνέχεια, ο ομιλητής προχώρησε σε μια σύνθετη αφήγηση, ταυτόχρονα ιστορική, πολεοδομική και αρχιτεκτονική, αναλύοντας χρονολογικά τις διαδικασίες του σχεδιασμού της πανεπιστημιούπολης με αναφορές στο ευρύτερο πολιτικό και πολιτισμικό πλαίσιο. Στο επόμενο μέρος της ομιλίας, εξετάστηκαν 15 επιλεγμένες αρχιτεκτονικές υλοποιήσεις ως χαρακτηριστικές μελέτες περιπτώσεων, με αναφορές στις τυπολογικές, κατασκευαστικές και αισθητικές τους διαστάσεις.
Τέλος, στα συμπεράσματα ολοκληρώθηκε η αποτίμηση των καινοτομιών και των προοπτικών που εκφράστηκαν στην αρχιτεκτονική της πανεπιστημιούπολης, συσχετίζοντας την κατασκευή του χώρου με την ευρύτερη νεωτερική και καινοτόμο παρουσία του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου στη Θεσσαλονίκη. Η παρουσίαση συνοδεύτηκε από ένα πλούσιο φωτογραφικό υλικό, και φυσικά καθ’ όλη τη διάρκεια της διάλεξης τονίστηκε πως η οργάνωση της πανεπιστημιούπολης του Α.Π.Θ., από το πρώτο πολεοδομικό σχέδιο, σηματοδότησε με τη συνολική της σύνθεση και με τα χαρακτηριστικά κτίρια-τοπόσημα, την αστική ταυτότητα της σύγχρονης Θεσσαλονίκης.
Ο Πασχάλης Κιτρομηλίδης ολοκλήρωσε τον δεύτερο κύκλο μαθημάτων του Ανοικτού Πανεπιστημίου της Πολιτιστικής Εταιρείας για την περίοδο 2018-2019. Ο Ομότιμος Καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο Πανεπιστήμιο Αθηνών πραγματοποίησε μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα ομιλία με τίτλο ‘‘Διαφωτισμός , Ευρωπαϊκός και Νεοελληνικός’’, κρατώντας αμείωτο το ενδιαφέρον του ακροατηρίου για τρεις ώρες.
Αυτός ο κύκλος των μαθημάτων με τίτλο «Η Θεσσαλονίκη στη διαχρονία, Ύλη και Ιδέες: οικονομία, τέχνη, πολεοδομία, ιδεολογία» είχε στο επίκεντρό του τη Θεσσαλονίκη και την αποτύπωση της εξέλιξης των ιδεών σε υλικό επίπεδο, όπως σε αυτό στην οικονομία, στην πολεοδομία, στην αρχιτεκτονική και στην τέχνη.
Ο κ. Κιτρομηλίδης αναφέρθηκε αρχικά στη Νεωτερικότητα, την ιστορική περίοδο από την εποχή του Διαφωτισμού ως το τέλος του 20ού αιώνα. Σημαντικό χαρακτηριστικό της περιόδου αυτής είναι η εκκοσμίκευση της σκέψης, η διαδικασία μετατροπής μιας κοινωνίας στηριγμένης σε μεγάλο βαθμό σε συγκεκριμένες θρησκευτικές αξίες και κανόνες, σε μια κοινωνία θεμελιωμένη σε κοσμικές αξίες και θεσμούς. Κατά την περίοδο του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού υπήρξε και αναπροσανατολισμός της ευρωπαϊκής παιδείας. Σημαντικό ρόλο έπαιξε το Πανεπιστήμιο της Πάντοβα, όπου εξαιτίας της αντι-παπικής πολιτικής λαμβάνει χώρα μια επανάσταση των επιστημών.
Στη συνέχεια, έγινε λόγος για την ανάρτηση των 95 θέσεων του Λούθηρου, οι οποίες γράφτηκαν εξαιτίας της πρακτικής των συγχωροχαρτίων. Πρόκειται ουσιαστικά για μία κριτική κατά του κλήρου, ακολουθεί η διάσπαση της εκκλησίας της Δύσης και η θεμελίωση της πνευματικής αυτονομίας κάθε ατόμου. Ο ομιλητής δεν παρέλειψε να αναφερθεί στους σημαντικότερους εκφραστές του Διαφωτισμού που είναι μεταξύ άλλων ο Βολταίρος, ο Μοντεσκιέ, ο Τζων Λοκ και στα θεμέλια του Διαφωτισμού, την κριτική και αμφισβήτηση, την ατομική κρίση, τη διεκδίκηση πολιτικής και οικονομικής ελευθερίας στην Ευρώπη.
Στο δεύτερο μέρος της ομιλίας του, ο κ. Κιτρομηλίδης μίλησε για την πολιτική σκέψη του Νεοελληνικού Διαφωτισμού. Χαρακτηριστικά γνωρίσματα του Νεοελληνικού Διαφωτισμού είναι η στροφή προς τα ευρωπαϊκά γράμματα, η εκκοσμίκευση της γνώσης, η προσπάθεια αποδέσμευσης από τη θρησκεία. Η πρώτη φάση, τα σημάδια ενός πρώιμου Διαφωτισμού, ανιχνεύονται στο φαναριώτικο περιβάλλον των παραδουνάβιων Ηγεμονιών, με κύριο εκφραστή τον Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο.
Σημαντικοί εκπρόσωποι είναι ο Ευγένιος Βούλγαρης, ο Δημήτριος Καταρτζής και ο Ιώσηπος Μοισιόδαξ· έντονη είναι και η απήχηση της Γαλλικής Επανάστασης. Η κορύφωση του Διαφωτισμού, συμπίπτει με την προεπαναστατική εικοσαετία· εδώ σημαντική είναι η συμβολή του Κοραή, ο οποίος οραματίζεται το μέλλον μιας ελεύθερης Ελλάδας, με την παιδεία να βασίζεται στα πρότυπα του Διαφωτισμού.
