Ο διεθνούς φήμης ειδικός στην πολιτική της Τουρκίας και των Αραβικών χωρών Steven A. Cook*, ο οποίος βρέθηκε στην Αθήνα για τις εργασίες του Athens Democracy Forum, εξηγεί σε μια συζήτηση – podcast με τη διεθνολόγο Μαριλίζα Αναστασοπούλου για ποιο λόγο ο Ερντογάν αυξάνει συνέχεια την ένταση απέναντί στην Ελλάδα.
Η Μαριλίζα Αναστασοπούλου είναι ερευνήτρια και δημοσιογράφος. Επιμελείται ένα πρόγραμμα συνεντεύξεων και podcast για τα διεθνή θέματα σε σχέση με την Ελλάδα, το οποίο υποστηρίζεται από το γραφείο Διπλωματίας του ΝΑΤΟ. Έχει εργασθεί ως ερευνήτρια για το Harvard Business School, σε ντοκιμαντέρ, ως φωτογράφος, καθώς και ως σύμβουλος επιχειρήσεων στα Βαλκάνια.
Η ρητορική που προέρχεται από την Τουρκία είναι πρωτοφανής
Για να κατανοήσουμε για τι κρύβεται πίσω και γιατί γίνεται τώρα γίνεται αυτό το κρεσέντο ρητορικής χρειάζεται να εξετάσουμε κυρίως δύο παραμέτρους. Αφενός τι συμβαίνει στο εσωτερικό της Τουρκίας και αφετέρου τις σχέσεις Ελλάδας – Αμερικής και Τουρκίας – Αμερικής.
Σύμφωνα με τον κ. Cook ο Ερντογάν αντιμετωπίζει τις σχέσεις Ελλάδας – Τουρκίας ξεχωριστά και αυτόνομα από την υπόλοιπη γεωστρατηγική του στην περιοχή.
«Η ρητορική που προέρχεται από την Τουρκία είναι πρωτοφανής. Προφανώς υπάρχει εδώ και καιρό υποβόσκουσα ένταση μεταξύ των δύο χωρών για το Αιγαίο, αλλά έρχεται τώρα κυρίως επειδή ο Πρόεδρος Ερντογάν αντιμετωπίζει εκλογές το πρώτο εξάμηνο του 2023 και η τουρκική προεκλογική περίοδος έχει ήδη ξεκινήσει. Βρίσκεται στην ασυνήθιστη θέση να είναι πολιτικά αδύναμος, γι’ αυτό και
προσπαθεί τα πάντα. Πατάει κάθε κουμπί και τραβάει κάθε πιθανό μοχλό που μπορεί προκειμένου να αποκτήσει πολιτική έλξη και να συσπειρωθεί γύρω από την τουρκική σημαία. Δυστυχώς για τους Έλληνες, το Αιγαίο αποτελεί αιτία για το εθνικιστικό συναίσθημα στην Τουρκία.
Δεδομένου ότι και οι δύο χώρες είναι μέλη του ΝΑΤΟ αυτό είναι ένα ιδιαιτέρως επικίνδυνο παιχνίδι. Η ιδέα ότι δύο σύμμαχοι του ΝΑΤΟ θα έρθουν σε σύγκρουση είναι κάτι που θα πρέπει να ανησυχεί τη συμμαχία στο σύνολο και την Ουάσιγκτον ειδικότερα», αναφέρει.
Δεδομένου του ρόλου που παίζει η Ελλάδα στην υποστήριξη της Ουκρανίας και των προσπαθειών των Ηνωμένων Πολιτειών στην Ουκρανία, ο κ. Cook εκτιμά ότι οι Τούρκοι δεν φαίνεται να θέλουν πραγματικά πόλεμο. Θέλουν να ανεβάσουν τη ρητορική και να υπονοήσουν ότι η Ελλάδα θέλει πόλεμο για δικό τους πολιτικό όφελος. Ταυτόχρονα όμως αυξάνεται η πιθανότητα ενός λανθασμένου υπολογισμού ή ενός ατυχήματος που θα μπορούσε να οδηγήσει σε σύγκρουση μεταξύ των δύο χωρών.
Η Ουάσινγκτον επενδύει στη σχέση ΗΠΑ-Ελλάδας όπως ποτέ στο παρελθόν
«Αυτή την περίοδο οι σχέσεις Ελλάδας- Αμερικής είναι καλύτερες από ποτέ. Τις τελευταίες δύο δεκαετίες, η Ελλάδα έχει βελτιώσει πραγματικά τη διπλωματική της προσέγγιση προς τις Ηνωμένες Πολιτείες, εκμεταλλευόμενη πολλά από τα λάθη της Τουρκίας, τα οποία προκάλεσαν επιδείνωση των διμερών σχέσεων μεταξύ Ουάσιγκτον και Άγκυρας. Η Ουάσινγκτον έχει πλέον επενδύσει στη σχέση ΗΠΑ -Ελλάδας με τρόπους που δεν είχε στο παρελθόν. Υπάρχει πλέον πρωτοφανής στρατιωτικής συνεργασία, όπως η Σούδα και τώρα το λιμάνι της Αλεξανδρούπολης το οποίο χρησιμοποιούν οι Ηνωμένες Πολιτείες για τη ροή υλικού προς την Ουκρανία».
Τι έκανε η Ελλάδα που ενόχλησε τον Ερντογάν
Σύμφωνα με τον κ. Cook αυτή η καλή σχέση είναι ένας από τους παράγοντες που δημιουργούν ένταση μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας. Ο Πρόεδρος Ερντογάν ήταν πολύ δυσαρεστημένος με τη συνάντηση που είχε ο Έλληνας πρωθυπουργός με τον πρόεδρο Μπάιντεν τον περασμένο Μάιο, και ενοχλήθηκε ιδιαίτερα που δόθηκε στον Έλληνα Πρωθυπουργό η δυνατότητα να μιλήσει σε κοινή συνεδρίαση του Κογκρέσου, στην οποία τον χειροκροτούσαν θερμά όρθιοι. Αυτό είναι κάτι συνήθως προορίζεται για τον Βρετανό πρωθυπουργό, τον Βρετανό μονάρχη, τον Ισραηλινό πρωθυπουργό, τον βασιλιά της Ιορδανίας και δεν συνηθίζεται με τον Έλληνα Πρωθυπουργό. Ο πρόεδρος Ερντογάν το πήρε προσωπικά και έστειλε τους απεσταλμένους του στην Ουάσιγκτον για να προσπαθήσει να κανονίσει τη δική του συνάντηση στο Οβάλ Γραφείο με τον Πρόεδρο, χωρίς αποτέλεσμα.
Επίσης, ενοχλήθηκε ιδιαιτέρως που ο κύριος Μητσοτάκης ζήτησε να μην δώσει η Αμερική στην Τουρκία F 16, κάτι απόλυτα λογικό από την ελληνική πλευρά, η οποία δε θα ήθελε θέλει ο σύμμαχός του στο ΝΑΤΟ να πουλήσει όπλα σε μια γειτονική χώρα που μπορεί να χρησιμοποιηθούν για να απειλήσουν την Ελλάδα.
«Πέραν των σχέσεων με την Αμερική είναι σημαντικό να αναλύσει κανείς τι συμβαίνει στο εσωτερικό της Τουρκίας για να κατανοήσει την έντονη ρητορική του Προέδρου της. Η Τουρκία, μια έντονα εθνικιστική και υπερήφανη, ισχυρή χώρα στον κόσμο όπου τα τελευταία είκοσι χρόνια έχουν συμβεί μεγάλες αλλαγές. Στο εσωτερικό της χώρας υπάρχουν έντονες διαφορές, αλλά υπάρχει μεγάλη συμφωνία στο να επιδιώξει η Τουρκία μια πιο ενεργή επιθετική εξωτερική πολιτική. Οι Τούρκοι βλέπουν τους εαυτούς τους ως μια μεγάλη δύναμη και θέλουν να αντιμετωπίζονται ως τέτοια».
Τι θα άλλαζε αν δεν υπήρχε ο Ερντογάν
Συνεπώς αν ο Πρόεδρος Ερντογάν εξαφανιζόταν αύριο το πρωί ο κ. Cook πιστεύει ότι θα συνέχιζαν τα προβλήματα μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας καθώς και το πρόβλημα με την Κύπρο. Θα βλέπαμε πιθανώς λιγότερη έμφαση στην αλληλεγγύη με τις χώρες του μουσουλμανικού κόσμου, αλλά παρ’ όλα αυτά, οι Τούρκοι πολιτικοί θα επεδίωκαν να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο τόσο εντός όσο και εκτός του ΝΑΤΟ.
Ως προς την αντιπολίτευση στην Τουρκία, ο κ. Cook εξήγησε ότι δεν είναι αποτελεσματική, είναι διχασμένη και κάνει το ένα λάθος μετά το άλλο – γεγονός που αποτελεί μεγάλο πλεονέκτημα για τον πρόεδρο Ερντογάν και το Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης. Το κύριο κόμμα της αντιπολίτευσης έχει
γίνει πραγματικά ένα περιφερειακό κόμμα που τα καταφέρνει καλύτερα στις δυτικές περιοχές της Τουρκίας. Στα εθνικιστικά θέματα η αντιπολίτευση ακολουθεί τη γραμμή Ερντογάν από φόβο μήπως αμφισβητηθεί ο δικός της εθνικισμός. Παράλληλα δεν μπόρεσε να επωφεληθεί από την οικονομική
κακοδιαχείριση του Ερντογάν και να παρουσιάσει το δικό της συνεκτικό σχέδιο για την οικονομία.
Τι θα κάνει ο Ερντογάν για να κερδίσει τις εκλογές του 2023
«Το 2023 είναι μια ιδιαιτέρως σημαντική χρονιά για την Τουρκία δεδομένου ότι στις 29 Οκτωβρίου 2023 θα γιορτάσει τα 100 χρόνια της Τουρκικής Δημοκρατίας. Το να είναι Πρόεδρος της χώρας σε αυτή τη γιορτή αποτελεί πρωταρχική οδηγία του Ερντογάν. Αυτό θα επηρεάσει και την διεξαγωγή των προεδρικών εκλογών που προβλέπεται να γίνουν περίπου τον Μάιο του 2023. Ο Ερντογάν αυτή τη στιγμή φαίνεται να είναι πολιτικά αδύναμος και οι δημοσκοπήσεις καταδεικνύουν ότι ορισμένοι από τους πιθανούς υποψηφίους τον κερδίζουν με ευκολία σε προεδρικές εκλογές. Αυτό εγείρει την πιθανότητα να μην υπάρχει κανονική πολιτική τους επόμενους μήνες.
Αν ο Ερντογάν δεν μπορέσει να χρησιμοποιήσει τους θεσμούς του κράτους για να κλείσει τα κόμματα, για να εκφοβίσει τους άλλους υποψηφίους και να οργανώσει μια νίκη για τον εαυτό του, υπάρχει πάντα η πιθανότητα η Τουρκία να κηρύξει κατάσταση έκτακτης ανάγκης και να αναβάλουν τις εκλογές και να παραμείνει ο ίδιος Πρόεδρος πέραν της θητείας του μέχρι την επέτειο των 100 χρόνων.
Δεν αποκλείεται μια κρίση στο Αιγαίο
Σε αυτό το πλαίσιο, μία κρίση στο Αιγαίο μπορεί να περιλαμβάνεται στο φάσμα των δυνατοτήτων που σκέφτεται. Ένα από τα άλλα ενδεχόμενα είναι να δημιουργήσει κάποιου είδους κρίση με τον κουρδικό πληθυσμό και να κηρύξει κατάσταση έκτακτης ανάγκης λόγω τρομοκρατίας. Αυτό θα ήταν κατά έναν περίεργο τρόπο, κάπως ασφαλέστερο, σίγουρα ασφαλέστερο για τους Έλληνες, από το να επισπεύσουν μια κρίση σε μία βραχονησίδα ή ένα μικρό νησί στο Αιγαίο. Αυτά τα σενάρια πρέπει να τα γνωρίζουν οι Έλληνες, οι Αμερικανοί και να κατανοούμε ότι η Τουρκία μπορεί να μην έχει κανονική πολιτική, παρόλο που είναι προγραμματισμένο να έχει εκλογές ίσως τον Μάιο ή τον Ιούνιο του 2023», τονίζει ο κ. Cook.
*Ο Steven A. Cook είναι ο Eni Enrico Mattei senior fellow για τη Μέση Ανατολή και τις Αφρικανικές Σπουδές στο Council on Foreign Relations. Το τελευταίο του βιβλίο έχει τίτλο: “False Dawn: Protest, Democracy, and Violence in the New Middle East”. Βρέθηκε στην Αθήνα για τις εργασίες του Athens Democracy Forum και συμμετείχε, επίσης, σε συζήτηση του Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων. (https://www.cfr.org/expert/steven-cook)
Why is Erdogan agitated?
Greece and Turkey form a unique couple. They have fought their respective wars of independence against each other. Recently President Erdogan escalated his rhetoric against Greece threatening to “come instantly one night”.
Why now? What lies behind this escalation? What makes President Erdogan agitated? How relations between Greece and the US, as well as Turkey- US relations affect the way Erdogan behaves? And how domestic politics in Turkey affects its foreign policy? Would things be different without Erdogan in the picture? In this “Ti Kosmos” (“What a World”) podcast Marilisa Anastasopoulou addresses the above issues in an enlightening discussion Steven A. Cook, expert onTurkish and Arab politics Steven Steven A. Cook is the Eni Enrico Mattei senior fellow for Middle East and Africa studies at the Council on Foreign Relations. His latest book is “False Dawn: Protest, Democracy, and Violence in the New Middle East”. (https://www.cfr.org/expert/steven-cook)
